Rembetiko!..

Acının, isyanın ve insan doğasının önemli bir parçası olan aşkın ezgileriyle, insanı adeta içine çeken müzik türü hangisidir biliyor musunuz? Eğer hemen ‘’Arabesk’’ müzik diyorsanız büyük bir yanılgı içindesiniz. Soruyorum size; Hiç Rembetiko tarzı müzik dinlediniz mi?

Rembetiko müziği, 1924 mübadelesinde Anadolu’dan Yunanistan’a Giden Rumların hayatlarından çok ilginç kesitler verir ve yabancılaşma konularını irdeler.

Anadolu’da yaşayan Rumlar mübadele sırasında, doğdukları topraklardan koparılarak ‘’ait oldukları’’ ileri sürülen topraklara gönderildiler. Rembetikolar bu acıların, isyanların ayrıca bunların içinde yaşanmış olan aşkların ezgileridirler.

O kıpır kıpır ritim içinizi doldurmakla kalmaz, o içinizdeki doluluğu yüzünüze yansıtır. Buzuki, bağlama, gitar, lut, santur, ud, keman, arp, lir, flüt, armonika ve tef ten oluşan ezgilerin hepsini birleştirdiğinizde, damardan duyumsayabileceğiniz bir ritm içinde bulursunuz kendinizi. Bir anda yerinizde duramadığınızı görürsünüz.

Rembetiko, aşkın ayrılığın, hoşnutsuzluğun, hapishanenin, yoksulluğun, işin, hastalığın, ölümün, anne’nin, ve en önemlisi göçün şarkısıdır. Feryat eden uyandırıcı kadın sesi ile birlikte, Türk göbek dansına benzer.

Rembetiko, bir savaş sonrası… Bir mübadele... Bir göç… Bir yabancılaşma… Aşkın ve isyanın ezgili çığlığı…

İstanbul ve Batı Anadolu kentlerinin hem çehresi hem de insanları çok farklıydı 1850’li yıllarda.

Osmanlı İmparatorluğu’nun çok kültürlülüğünün sık ormanlarında, Türkçe, Rumca, Arapça, Ermenice ve daha birçok Dil konuşulur ve bu diller akardı ağaçların arasından.

İşte bu bereketli dönemlerde Rembetiko kültürünün temelleri atıldı İzmir ve İstanbul’un deniz kokan sokaklarında.

Bu ortam içinde doğan Rembetiko müziği,1923 mübadelesinden sonra, Yunanistan da son şeklini aldı. Toplum dışına itilen, Anadolu kökenli oldukları için ‘’Türk Tohumu’’ diye aşağılanan hayatları esrar tekkelerinde ve hapishanelerin taş duvarları arasında geçen, Rum külhanbeylerinin müziği haline geldi. Savaş, sürgün ve yoksulluktan oluşan kara bir gökkuşağının nefessiz bıraktığı insanların acılarını, aşklarını, yaşanmışlıklarını anlatan Rembetiko şarkıları,1940’lı yıllardan sonra ise çok popüler hale geldi.

Rebetiko, Rembetika veya rebetika olarak da bilinen ‘’rembetiko’’, ‘’rebet’’ teriminden gelmektedir.

Rembetiko, temel olarak iki gelenekten gelen bir müzik türüdür. Sosyal normlara meydan okuyanların oluşturduğu, bir alt kültürün Müziği olarak başlamıştır.

Orijinal kelimeye en yakın sözcük olan ‘’rembet’’ eski Türkçe de ‘’sefalet’’ anlamına gelmektedir. Türkçe de düzensiz askeri birliklerini ‘’rebet asker’’ olarak adlandırırlar. Kelimenin buradaki anlamı, Otoriteye boyun eğmeyen kişileri ifade etmektedir.

ÜÇ DÖNEM

1) İzmir usulü, cafe-amanların hüküm sürdüğü İzmir Dönemi 2) Rembetiko’nun yer altına inmesiyle karakterize edilen klasik dönem 3) Rembetiko’nun yer altından kurtulup Yunanistan’ın ulusal müziği haline gelmesi dönemi.

CAFE – AMANLAR

Diğer adıyla amane kahvesi. Şarkılarda sık sık tekrarlanan ve Türkçe bir ünlem den ‘’AMAN’’dan alır.

Şarkılar doğaçlamaydı. Ve müzisyenler söz bulamadıklarında, yeni sözler aradıklarında ya da duygu verebilmek için kelime aralarını ‘’aman aman’’ la doldururdu. Kimi zaman da Yunancası söylenirdi.

Şık yerlerdi cafe-amanlar. Buralara Yunanlı burjuvalar gelirdi. Çalgıları çalmak ise önemli müzik bilgisi gerektiriyordu. Seslerdeki dalgalanmalardan ötürü ‘’dalga’’ lakabı alan ‘’Dalgas Dhiamantidhis, bir Yahudi olan ve İstanbul da oturan Rosa Eskenazi İzmir’li Rita Abatzi, dönemin önemli sanatçılarıydılar.’’

İşte,” İzmir Balosu’’ şarkısından bir bölüm:

Ah, ah Acılar içindeyim inliyorum üzüntü ve eski dostlar Ah, ah

Üzüntü ve eski dostlar senden başka kimsem yok Ah, ah.

Allahım acı bana Ah, ah.

Cafe amanlar da İzmir tavrı ile söylenirdi. Şarkı aralarında yaslı ve ağlamaklı sesle, ‘’aman aman’’ nidası ile nakaratlarda tekrar edilirdi.

DANSLAR

En çok bilinen rembetiko dansları, tsfteteli (Çiftetelli) , Hasapiko (Kasap havası) ve zeibekiko (Zeybek) dur.

Tsfteteli, iki telli kemanla çalınmasından dolayı bu adı alır. İzmirli göçmenlerin Yunan topraklarına getirdikleri canlı ritimli bir oyundur. Genellikle de kadınlar tarafından oynanan kıvrak figürleri vardır. Türk göbek dansıyla ortak özellikleri vardır. Bir kadın şarkı söylerken diğerinin parmak zili çalarak ona dansıyla eşliği şeklinde geçer.

Hasapiko, Kökleri Osmanlı dönemine İstanbullu Rum ve Arnavut Rumlarının soyuna dayanır.2/4 lük ölçü içinde iki ya da daha fazla kişinin omuzlarına ellerini koyarak dans etmesidir.

Zeibekiko, dansının kökenleri hakkında tam bir bilgi yoktur. Zeibekiko bir kent dansı dır. 9/8 lik ölçüyle yapılan dansta adımlar vardır. Rembetlerin kalkıp solo olarak oynadıkları biçimdir.

Böylece Rembetiko nun, İsyanın, protestonun, dışlanmanın, müziği, yaşadığı yeri çok seven ancak ‘’Sen buranın insanı değilsin’’ denilerek yerinden yurdundan edilen ve sefalete, acıya, dışlanmaya ve damgalanmaya sürüklenmiş insanların müziği olduğunu anlıyoruz.

Eğer, Fethiye deki Kaya köy (Karmylasos) ’e gidip, ilginç mimarilerle yapılmış ama şimdilerde, artık bir yok olma ile karşı karşıya olan Rum mübadil evlerini gördüğünüzde, gözlerinizi kapatıp o muhteşem, kıvrak Rembetiko ezgilerini içinizde duyamıyorsanız, daha bir çok şeyi de duyamıyorsunuzdur… İnanın bana.

ÖZDENER GÜLERYÜZ